Қазақстанның қорғаныс саясаты бейтараптық, одақтастық және өңірлік қауіпсіздікті қамтамасыз етеді
Тәуелсіздік жарияланған сәттен бастап Қазақстан көпвекторлылық қағидатына сүйене отырып, сыртқы және қорғаныс саясатын қолға алды. Ел жетекші әлемдік және аймақтық державалармен — Ресеймен, Қытаймен, АҚШ-пен қарым-қатынас орнатуға тырысты. Сонымен қатар халықаралық және аймақтық ұйымдардың жұмысына қатысып келеді. Жаһандық саясаттағы өзгерістер аясында Қазақстан қауіпсіздік мәселелеріне көзқарасты қайта қарастыруда. Билік Ұлттық қорғаныс әлеуетін күшейтіп, әскери саладағы серіктестікті кеңейтуде. Толығырақ ArbatMedia материалында таныса аласыз.
Қорғаныс саясаты мен әскери доктринаның негіздері
Қазақстанның қорғаныс саясаты мен Әскери доктринасының негізгі мақсаты — Тәуелсіздік пен егемендікті қорғау, ішкі тұрақтылық және халықаралық процестердің толыққанды қатысушысы бола отырып, бейтараптықты сақтау. Қазақстанның қорғаныс стратегиясы бейбіт қатар өмір сүру, агрессивті әскери одақтарға араласпау және халықаралық құқық нормаларын сақтау қағидаттарына негізделген. 2022 жылы қабылданған жаңартылған әскери доктринада негізгі мақсаттар жазылған. Ел шекараларын қорғау, сыртқы және ішкі қауіптердің алдын алу, стратегиялық тұрақтылықты сақтау және қарулы күштерді дамыту.
Құжат сонымен қатар жаңа қиындықтар барын көрсетеді. Олардың арасында кибершабуылдар, террористік қауіп, діни радикализм және гибридті қақтығыстар бар. Бұл тәуекелдер ұлттық қауіпсіздікке жаңартылған көзқарасты қажет етеді.
Қазақстанның Қарулы Күштеріне Құрлық әскерлері, Әуе қорғанысы күштері, Каспий теңізіндегі әскери-теңіз флоты, арнайы бөлімшелер мен аумақтық әскерлер кіреді. Барлық құрылымдарды бақылауды Қорғаныс министрлігі жүзеге асырады.
Сонымен қатар, жүйеге Ұлттық ұлан, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі және Мемлекеттік күзет қызметі кіреді.
Қарулы күштерді жаңғырту
2015 жылдан бастап Қазақстан әскерде белсенді реформа жүргізуде: жұмысқа қабілетсіз бөлімшелерді қысқартуға, жауынгерлік әзірлікті арттыруға, келісімшарттық жүйеге көшуге және қорғаныс өнеркәсібін дамытуға баса назар аударылуда. Қару-жарақты жаңғыртуға ерекше көңіл бөлінеді. Қазіргі заманғы ҰҰА, бронетехника, байланыс құралдары, Әуе қорғанысы жүйесі және барлау жабдықтары сатып алынады. Қайта жарақтандыру бағдарламаларына бюджет қаражаты және шетелдік әріптестермен — Түркия, Израиль, Оңтүстік Африка, Беларусьпен бірлескен жобалар есебінен қолдау көрсетіледі.
Қазақстанның өзінің қорғаныс-өнеркәсіптік кешені дамуда. Қазақстанда "Арлан" броньды машиналары өндіріледі (Paramount Group-пен бірлесіп), атыс қаруы мен оқ-дәрілерді шығару жолға қойылған. Орал зауытының қуаттылығында бронетранспортерлер шығарылады, ал Астана мен Қапшағайда авиация мен Әуе қорғанысына арналған жөндеу және жаңғырту орталықтары жұмыс істейді.
ҰҚШҰ және ШЫҰ шеңберіндегі ынтымақтастық
Қазақстан Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының (ҰҚШҰ) негізгі қатысушыларының бірі болып табылады, оған Ресей, Армения, Беларусь, Қырғызстан және Тәжікстан да кіреді. ҰҚШҰ шеңберінде қазақстандық әскерилер агрессияға тойтарыс беру, терроризмге қарсы күрес және ТЖ салдарын жою кезінде қатысушы елдер арасындағы өзара іс-қимылды пысықтауға бағытталған жыл сайынғы оқу-жаттығуларға қатысады.
Қазақстанда НАТО стандарттары бойынша дайындалған "Қазбат" бітімгершілік батальоны және БҰҰ операцияларына тартылған "Қазбриг" жұмылдыру резерві бар. Сондай-ақ, ел Еуразиялық кеңістіктегі ұжымдық қауіпсіздікке үлес қосуды қамтамасыз ете отырып, ҰҚШҰ Қорғаныс министрлерінің кеңесіне, шекара әскерлері қолбасшыларының Кеңесіне және жедел ден қою ұжымдық күштеріне (КСОР) қатысады.
Сондай-ақ, Қазақстан Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының (ШЫҰ) қызметіне белсенді қатысады. ШЫҰ РАТС (Өңірлік терроризмге қарсы құрылым) шеңберінде бірлескен оқу-жаттығулар, терроризмге қарсы операциялар және барлау алмасу жүргізіледі. Қытаймен, әсіресе шекаралас аудандарда әскери және техникалық өзара іс-қимыл тереңдей түсуде.
Аймақтық қауіпсіздік және Орталық Азия
Қазақстанның қорғаныс саясатының басымдықтарының бірі өңірлік тұрақтылықты нығайту болып табылады. Бұл тұрғыда Өзбекстанмен, Қырғызстанмен және Тәжікстанмен қарым-қатынастың маңызы зор. Бірқатар елдермен шекараларды бірлесіп қорғау, ақпарат алмасу және террористік қатерлерді жою жөніндегі бірлескен операцияларды жүргізу туралы келісімдерге қол қойылды.
Елдің оңтүстігінде және трансшекаралық аймақтарда терроризмге қарсы жаттығулар үнемі өткізіліп тұрады. 2021 жылдан бастап Ауғанстандағы тұрақсыздықты қоса алғанда, өңірлік қақтығыстар жағдайында үйлестіруді арттыруға бағытталған "қорғаныс саласындағы Орталық Азия ынтымақтастығы" бағдарламасы жұмыс істей бастады.
Бітімгершілік қызметі: Ливаннан Африкаға дейін
Қазақстан өзінің қауіпсіздік саясатының бітімгершілік компонентін белсенді дамытуда. 2000 жылдардан бастап ел әскери қызметшілерді БҰҰ миссиясына жіберді. 2014 жылы қазақстандық офицерлер алғаш рет UNIFIL миссиясының құрамына Ливанға жіберілді.
Кейіннен "Қазбат" Кот-д ' Ивуардағы, Батыс Сахарадағы, Гаитидегі және Орталық Африка Республикасындағы миссияларға қатысты. 2018 жылы Қазақстан Ливанға 120 адамнан тұратын жеке бітімгершілік контингентін бөлді-бұл ұлттық батальонның БҰҰ миссиясына толыққанды орналастырылуының алғашқы жағдайы болды.
2024 жылғы қаңтарда Қазақстан Парламенті қазақстандық әскерилердің БҰҰ миссияларына қатысу Жолдауын мақұлдады. Сол кезде Біріккен Ұлттар ұйымының (БҰҰ) шақыруына және жасалған халықаралық шартқа сәйкес, оған сәйкес 2024 жылғы наурыздан бастап Қазақстан 139 әскери қызметші санындағы алғашқы дербес ұлттық бітімгершілік контингентін резерв ротасы ретінде "БҰҰ-ның Голан биіктіктеріндегі бөлінуді бақылау жөніндегі күштері"миссиясына жіберетіні хабарланды.
Қазақстан өзінің халықаралық міндеттемелерін келісілген мерзімде орындады: әскери техникасы, қару-жарағы және мүлкі бар әскери рота Голан биіктеріне жіберілді. Контингент құрамында ер әскери қызметшілермен бірге миссияны орындау үшін жеті әйел жіберілді, олардың арасында санитар-атқыштар, мерген, аспаздар және 2 медицина қызметкері бар.
Фото: ҚР Қорғаныс министрлігі
Әскери қызметшілер БҰҰ стандарттары бойынша сертификатталған Алматыдағы бітімгершілік даярлаудың мамандандырылған орталығында даярлықтан өтеді.
Фото: ҚР Қорғаныс министрлігі
Сондай-ақ, Қазақстан ТМД және Азия елдерінен бітімгерлерді оқыту үшін алаңдар ұсынып, бітімгершілік даярлықтың өңірлік хабына айналуға ұмтылуда. 2022 жылы БҰҰ бейбітшілікті қолдау жөніндегі операциялар департаментімен өзара іс-қимылды дамыту туралы келісімге қол қойылды, бұл қазақстандықтардың жаһандық миссияларға қатысуын кеңейтуге жол ашты.
Әскери-дипломатиялық байланыстар және жаңа серіктестіктер
Қазақстан бірқатар мемлекеттермен қорғаныс саласында екіжақты қатынастарды дамытуда. Түркиямен түркі мемлекеттерін ұйымдастыру шеңберінде, оның ішінде әскери жаттығулар, офицерлермен алмасу және бірлескен өндірістер құру бойынша ынтымақтастық жанданды. Қазақстан Түркияны ҰҚШҰ-дан тыс әскери саладағы басты стратегиялық әріптестердің бірі ретінде қарастырады.
АҚШ Қазақстанды қауіп-қатерді азайту бағдарламасы (CTR) арқылы, сондай-ақ ядролық нысандарды қорғау, Химиялық қауіпсіздік және киберқорғаныс саласында қолдайды. Еуропалық Одақ елдері жұмылдыру жүйесін реформалауға, армияны азаматтық бақылауға және Қарулы Күштердегі адам құқықтарын қамтамасыз етуге техникалық көмек көрсетеді.
Қазақстан Франция, Үндістан, Оңтүстік Корея, Германия, Израиль және Пәкістан сияқты 30-дан астам мемлекеттермен әскери ынтымақтастық туралы келісімдерге қол қойды. Негізгі бағыттар-ақпарат алмасу, персоналды оқыту, бірлескен оқу-жаттығулар және техникалық өзара іс-қимыл.
Фото: ҚР Қорғаныс министрлігі
Қорытынды: көпполярлы тәуелсіз қорғаныс
Қазақстанның қорғаныс саясаты Тәуелсіздікті сақтауға, өз мүмкіндіктерін дамытуға және халықаралық әріптестермен икемді өзара іс-қимылға бағытталған. Ел объект емес, жаһандық қауіпсіздік субъектісі болуға ұмтылады. Геосаяси турбуленттілік жағдайында Қазақстан тепе-теңдікті сақтай алады: одақтарға қатысу, бірақ қақтығыстарға араласпау; әскер құру, бірақ бейбітшілікті сүйетін қағидаттарды ұстану; одақтас болу, бірақ вассал емес.
Көп деңгейлі қорғаныс архитектурасын құра отырып, Қазақстан өз мүдделерін қорғауға, бейбітшілікке жәрдемдесуге және жаһандық сын-қатерлер дәуірінде делдал болуға дайын халықаралық қауіпсіздіктің жауапты қатысушысы ретінде өз позициясын нығайтады.